بازی‏های محلی و بومی کاشمر نیازمند توجه بیشتر

مهندس سید احسان حسینی نجاتی 

هميشه آيين‏هايى وجود دارند كه فكر مى‏كنيم بايد آنها را براى فرزندانمان حفظ كنيم، زيرا باعث مى‏شوند حس كنيم به يك سرزمين و سنت تعلق داريم. اما تحولات پر شتاب جهانى همچون جهانى سازى، شهرنشينى و تاثيرات رسانه‏اى منجر به شبيه شدن رفتارها و سبك زندگى، نابودى تنوعات فرهنگى و حتى گرايش به تجارى كردن فرهنگ در ميان اقوام و گروه‏هاى اجتماعى شده است. بازى‏ها و ورزش‏هاى بومی و محلی و به تعبیری سنتى از جمله رفتارهاى بشرى است كه قابليت بسيارى براى ايجاد ارتباط و گفتگو داشته و بسيارى اوقات به عنوان وسيله‏اى براى رفع كدورت‏ها و يا ايجاد تعامل ميان افراد و جوامع به كار رفته است.

صاحبنظران معتقدند؛ هر ملت ريشه‏دار در تاريخ به مدد بهره مندى از عناصر هويت بخش فرهنگى و تاريخى خويش حماسه‏ايى ديرپا و ماندگار را در تاريخ رقم مى‏زند. اين حماسه خوانشى از ابعاد متكثر هويتى، فرهنگى، اجتماعى و هنرى است. از اين رهگذر آرايه‏ها و نگاره‏هاى فرهنگى مانا و پايدارى چون؛ معمارى، نقاشى، ادبيات، موسيقى، آداب رسوم و ده‏ها مؤلفه ديگر، هويت اصيل و حيات بخش فرهنگ هر ملت را در گذرگاه صعبناك تاريخ رهنمون مى‏سازد. در اين ميان يكى از عناصر ماندگار و كهن هر ملتى كه ارتباط وثيق و ناگسستنى با ذائقه فرهنگى دارد؛ بازي‏ها و سرگرمى‏هاى محلی، بومى و ملى است كه در بطن تاريخ هر ملتى مجال ظهور مى‏يابد.

سويه‏هاى لطيف‏تر ادبيات، هنر، آداب و رسوم و ساير شقوق حوزه شوق انگيز فرهنگ در كالبد بازى‏هاى محلی، بومى و ملى خود را آراسته مى‏گرداند. ايران زمين عزیز به واسطه تاريخ اصيل خويش نقش به سزايى در ظهور و پيدايش بازى‏هاى ريشه‏دار بومى در جهان دارد. به تعبیر کارشناسان؛ اين بازي‏ها كه از آبشخور فرهنگى اين مرز و بوم سيراب شده‏اند، ارتباطى درهم تنيده با لايه‏هاى بومى و قومى سرزمين مينونشان ايران دارد. تنوع اقليمى و زيستى بى‏نظير ايران در بستر تاريخ فضاى مناسبى را براى ظهور انواع بازي‏هاى مختلف فراهم آورده است. در خرده فرهنگ‏های مختلف شاهد تنوع جذاب این بازی‏های محلی هستیم.

نكته حائز اهميت در اين ميان پيوند ميان جسم خاكى با روح افلاكى در تكوين بازى‏هاى ايرانى است كه خود موقعيتى ممتاز را در مقايسه با بازي‏ها و تفريحات ساير كشورها به وجود آورده است. بازى‏هاى مناطق مختلف ايران ملهم از اسطوره‏هاى كهن، آداب و رسوم بومى، ادبيات، وصف حماسه‏ها و تجلى وحدت روح و جسم در كالبد مادى انسانى است. اين بازى‏ها به تبلور روح جوانمردى، پاسداشت اخلاق و برجسته نمودن فضايل انسانى توجه‏اى بايسته دارد. در این بازی‏ها شاهد تبلور روح همکاری و همیاری هستیم. می‏توان بازی‏های محلی را نمونه ناب فرهنگ یاریگری در ایران اسلامی دانست.

اميد است نوجوانان و جوانان اين مرز و بوم كه ناگزير از حصار تنگ بازي‏هاى عصر مدرن با ده‏ها اثرمخرب‏گونه، دهشت‏آور، خشونت‏بار، فطرت‏ستيز و خردگريز رو به رو هستند، به مدد بازگشت به تفريحات و بازى‏هاى جذاب، روح‏افزا، جوانمردانه، خردمحور و چالاك‏گونه بومى و ملى، آرامش روحى خويش را احياء و بازيابى كنند. اميد است با افزايش و گسترش انواع جديد بازي‏ها به خصوص بازی‏های رایانه‏ای مبتنی بر فرهنگ غرب، نسبت به ورزش‏ها و بازى‏هاى بومی و محلی، غافل نمانيم. بد نیست بدانید؛ در لغت‏نامه يونسكو، ورزش‏ها و بازى‏هاى سنتى اجزاى يكپارچه فرهنگ و بخشى از ميراث فرهنگى مى‏باشند.

تاريخ نشان داده كه اين ورزش‏ها و بازى‏های بومی و محلی در ايجاد اساس فرهنگى جامعه انسانى نقش داشته‏اند. باید به حفظ و ترويج ورزش‏ها و بازى‏های بومی و محلی به منظور پيشبرد روحيه اجتماعى، نزديك كردن انسان‏ها به يكديگر و ايجاد حس افتخار در ريشه‏هاى فرهنگى شهرستان و استان و کشورمان متعهد باشیم. هدف كلى از ترويج اين ورزش‏ها و بازى‏های بومی و محلی، تقويت صلح، دوستى، تفاهم و احترام متقابل بين انسان‏ها، به ويژه بين نسل جوان می‏باشد. ورزش‏ها و بازى‏های بومی و محلی از جمله کارهای کم هزینه، اما پربازده است که در ورای نقش بستن خاطرات گذشته باعث ایجاد یک روز مفرح در میان اعضا خانواده خواهد شد.

این روزها که ویروس کرونا در منزل ماندن را برایمان انتخاب کرده بهتر است به همراه بزرگان خانواده مروری بر این گنجینه‏های ارزشمند و رو به فراموشی داشته باشیم. ورزش‏ها و بازى‏های بومی و محلی به درستی سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و به گفته بسیاری از کارشناسان داشتن سیستم ایمنی قوی خطر ابتلا به ویروس کرونا را کاهش می‏دهد. یکی از این اسباب شادی و نشاط همین ورزش‏ها و بازى‏های بومی و محلی است، بازی‌هایی که علاوه بر آموزش فرهنگ بومی به کودکان باعث ایجاد یک روز مفرح و خاطره‏انگیز خواهد شد. فراموشی ورزش‏ها و بازى‏های بومی و محلی ضربه به فرهنگ و تاریخ و تمدن ایران اسلامی است.

نباید به این حوزه مهم بی‏توجه باشیم. در این میان شنیدن برخی از اخبار در هزارتوی دوران کرونا، اسباب خوشحالی است، برگزاری جشنواره بزرگ بازی‏های محلی «دا» به صورت مجازی یکی از این خبرها بود. این جشنواره ویژه مادران و مادر بزرگ‏های روستایی بود. «دا» در نواحی لرنشین کشور به معنای مادر است. اشارتی به واژه داستان هم دارد. جمعی از بانوان شهرستان در این مسابقات حضور داشتند. این چهره‏های فرهنگی شهرستان کلیپ‏های از آوسنه‏ها، لالایی‏ها و قصه‏گویی و بازی‏های محلی را تهیه و به جشنواره مذکور فرستادند. این مسابقات در بین شهرستان‏های استان با هدف سلامتی و نشاط اجتماعی در بین روستاییان برگزار شد.

 هر شهرستان استان به فراخور علایق شرکت‏کنندگان یک تا سه کلیپ و در مجموع ۳۰۰ کلیپ را به جشنواره ارسال کرده بودند. سه نفر از مادران و مادربزرگ‏های روستاهای کاشمر در رشته‏های خود به افتخار قهرمانی نائل و موفق به احراز رتبه اول شدند. خانم‏ها؛ فاطمه کاشمری از روستای کسرینه بخش مرکزی، اعظم نیازی از روستای قوژد بخش مرکزی و فاطمه قانعی از روستای فروتقه بخش فرح دشت، در این جشنواره در سه بخش؛  آواها و لالایی محلی، حرکات آئینی و بخش قصه‏گویی برگزار شد، خوش درخشیدند. در پایان مجدد تاکید می‏کنم که؛ شنیدن خبر درخشش سه بانوی فعال در عرصه حفظ فرهنگ مردم، باعث مباهات است.

بر خود فرض می‏دانم مراتب سپاس و امتنان خود را به این بانوان افتخارآفرین، عرض کنم. این موفقیت مرهون همراهی عزیزان فعال در هیئات ورزشی روستایی و بازی‏های بومی و محلی شهرستان و بخش مرکزی می‏باشد، به این بزرگواران نیز خسته نباشید، عرض می‏کنم. امید شاهد تداوم افتخارآفرینی بانوان فرهیخته دیارمان در مرحله ملی باشیم. امید شاهد کارهای پژوهشی و تحقیقاتی در باره این ورزش‏ها و بازی‏ها باشیم. امید بتوانیم امانت‏دارانی کوشا و پویا برای انتقال این ورزش‏ها و بازی‏ها به نسل فعلی و نسل‏های آتی باشیم. امید بیشتر از پیش به فعالان این عرصه توجه کنیم. امید برای هر روستا یک کار مطالعاتی ویژه انجام شود و فرهنگ عامه هر منطقه شناسایی و مستندنگاری گردد.